Dr hab. inż. Jan Kamionka
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy
Mazowiecki Ośrodek Badawczy w Kłudzienku
Racjonalne nawożenie roślin powinno spełniać, co najmniej trzy warunki, a mianowicie:
• zapewnić potrzebną ilość składników pokarmowych nawożonym roślinom
• zachować żyzność gleby przez dostarczanie masy organicznej
• uwzględniać wymogi ochrony środowiska naturalnego.
Zachowanie zasobów próchnicy w glebie jest istotne nie tylko ze względu na utrzymanie produkcyjnych funkcji gleby, ale również umożliwia wiązanie dwutlenku węgla z atmosfery, przyczyniając się do zmniejszenia efektu cieplarnianego.
W niektórych regionach kraju na skutek ograniczenia produkcji zwierzęcej obserwuje się wzrost powierzchni użytków rolnych, na których nie stosuje się obornika, będącego istotnym źródłem wpływania na zasoby próchnicy glebowej. Badania IUNG-u wykazały istnienie trendu spadku zawartości próchnicy w glebie, do czego przyczyniło się również intensywne użytkowanie gleb i ich odwodnienie melioracyjne.
Ubytek próchnicy jest ważnym wskaźnikiem pogorszenia warunków siedliskowych i żyzności gleby. Wzrost zawartości próchnicy można zapewnić poprzez stały dopływ materii organicznej w resztkach pożniwnych oraz nawozach naturalnych i organicznych.
Obornik jest nawozem naturalnym, a jedna tona tego nawozu zawiera przeciętnie 4 kg azotu (N), 3 kg fosforu (P2O5) i 7 kg potasu (K2O). Skład chemiczny obornika często odbiega od przeciętnej zawartości składników, a zależy to od gatunku i grupy wiekowej zwierząt jak również od ich żywienia. Na przykład zawartość azotu w 1 tonie obornika może wynosić również 5 kg.
Zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu, dawka nawozu naturalnego zastosowanego w okresie roku nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu (N) na 1 ha użytków rolnych. Z tego płynie wniosek, że dawka obornika zastosowana w ciągu roku nie może być większa niż około 35 t/ha. Ograniczenie to wprowadzono ze względu na ochronę środowiska, a przede wszystkim na ochronę wód przed zanieczyszczeniem azotem i fosforem.
Nawozy naturalne powinny być magazynowane w sposób nie budzący zastrzeżeń z punktu widzenia ochrony środowiska, to znaczy tak, aby zawarte w nich składniki lub związki nie ulatniały się do atmosfery lub nie przedostawały się do gruntu. Obornik może być przechowywany w budynkach inwentarskich lub na płytach gnojowych o nieprzepuszczalnym podłożu, zabezpieczonych przed przenikaniem wycieków do gruntu. A w związku z tym konieczna jest instalacja odprowadzająca gnojówkę i wodę gnojową do szczelnych zbiorników.
Obornik należy stosować pod rośliny o długim okresie wegetacji i najlepiej wykorzystujące zawarte w nim składniki pokarmowe, a więc przede wszystkim pod rośliny okopowe. Nawożenie obornikiem stosuje się w dwóch terminach, a mianowicie na wiosnę i jesienią. W terminie jesiennym przeznacza się go w pierwszej kolejności pod buraki, które źle znoszą orkę wiosenną. Nawozy naturalne, należy stosować w taki sposób, aby nie stanowiły zagrożenia dla zdrowia ludzi lub zwierząt i środowiska naturalnego.
Zasady stosowania nawozów regulują przepisy zawarte w Ustawie o Nawozach i Nawożeniu oraz Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowego stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania.
Wymagania dotyczące stosowania obornika są następujące
• dawka nawozu naturalnego zastosowanego w okresie roku nie może zawierać więcej niż 170 kg azotu (N) na 1 ha użytków rolnych
• zabrania się stosowania nawozów naturalnych na glebach zalanych wodą, przykrytych śniegiem, zamarzniętych do głębokości 30 cm oraz podczas opadów deszczu
• zabrania się stosowania obornika w strefach ochronnych źródeł wody. Strefa ochronna wynosi, co najmniej 5 m od cieków wodnych, rowów o szerokości powyżej 5 m oraz jezior i zbiorników wodnych o powierzchni do 50 ha. Strefa ochronna wynosząca co najmniej 20 m musi być zachowana w przypadku ujęć wody, obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego oraz brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni powyżej 50 ha
• nawozy naturalne mogą być stosowane w okresie od 1 marca do 30 listopada, z wyjątkiem nawozów stosowanych na uprawy pod osłonami (szklarnie inspekty, namioty foliowe)
• nawozy naturalne powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu, z wyjątkiem nawozów stosowanych na użytkach zielonych
• stosowanie nawozów naturalnych w postaci stałej podczas wegetacji roślin (pogłównie) dopuszczalne jest tylko na użytkach zielonych oraz na wieloletnich uprawach polowych roślin nieprzeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi
• nawozy należy stosować równomiernie na całej powierzchni pola w sposób wykluczający nawożenie pól i upraw do tego nieprzeznaczonych.
O równomiernym pokryciu pola obornikiem i zastosowanej dawce decyduje rodzaj zespołu rozrzucającego (adaptera) rozrzutnika oraz właściwa regulacja parametrów pracy rozrzutnika.
Jednym z głównych zespołów rozrzutnika obornika jest zespół rozrzucający, a jego rodzaj decyduje o szerokości roboczej maszyny i jakości pracy, to znaczy o równomierności pokrycia nawożonego pola obornikiem.
Wybór adaptera jest ważny, bowiem producenci dla niektórych typów rozrzutników oferują możliwość wyboru rodzaju adaptera. W rozrzutnikach o mniejszej ładowności przeważają adaptery z bębnami poziomymi, których szerokość robocza wynosi 2,0–2,5 m. Do rozrzucania nieprzekompostowanego obornika najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie adaptera pionowego. W ofercie „dużych” rozrzutników stosowane są dwa rodzaje adapterów pionowych: czterobębnowe – o mniejszej średnicy bębnów i mniejszej szerokości roboczej lub dwubębnowe – o dużej średnicy bębnów i dużej szerokości rozrzutu obornika, nawet 12 m.
Należy pamiętać, że szerokość robocza rozrzutnika jest zawsze mniejsza niż szerokość pasa rozrzutu obornika, gdyż wymaganą równomierność pokrycia pola nawozem uzyskuje się przez nakładanie skrajnych pasów rozrzutu podczas kolejnych przejazdów. W instrukcji obsługi rozrzutnika podana jest konkretna jego szerokość robocza.
Dawka zastosowanego obornika na hektar zależy od:
• prędkości jazdy rozrzutnika po polu
• prędkości przesuwu przenośnika podłogowego w skrzyni rozrzutnika
• szerokości roboczej rozrzutnika
• masy objętościowej obornika (wartość ta waha się najczęściej od 0,6 do 1,0 t/m3).
Przystępując do regulacji rozrzutnika należy posługiwać się instrukcją obsługi, w której znajdują się tabele, według których można ustalić dawkę obornika na hektar. Przy znanej szerokości roboczej i masie objętościowej obornika ustalamy prędkość jazdy i dobieramy taki przesuw przenośnika podłogowego, aby uzyskać zaplanowaną dawkę obornika na hektar.
Zachowując podczas pracy właściwą szerokość roboczą i obroty wałka odbioru mocy w ciągniku zgodne z instrukcją obsługi – uzyskamy równomierne pokrycie pola obornikiem na szerokości roboczej (uzyska się dobrą równomierność poprzeczną). Równomierność podłużna będzie dobra, jeśli zachowana będzie stała prędkość jazdy. Przy tak wyregulowanym rozrzutniku, pole będzie w każdym miejscu równomiernie pokryte obornikiem a zastosowana dawka będzie zgodna z dawką zaplanowaną.
Podstawowym efektem nawożenia obornikiem na gruntach rolnych jest utrzymanie lub poprawa żyzności i urodzajności gleby. A efektem wymiernym dla rolnika będzie wzrost uzyskiwanych plonów.
